Homo oeconomicus is een mensbeeld waarin de mens een economisch wezen is, gericht op de bevrediging van zijn behoeften op efficiënte, rationele en logische wijze. Met dat mensbeeld in gedachten was pensioen in eigen beheer ook een heel aardige regeling. In plaats van je pensioen over te laten aan de grillen van de markt, investeer je in de ‘asset’ waar je zelf de meeste controle over hebt: je eigen onderneming. Het fiscale voordeel is mooi meegenomen en je bouwt een mooie pensioenpot op. Toch?

De praktijk is een stuk weerbarstiger. Zo snapt de gemiddelde dga niet veel van het pensioen in eigen beheer, zijn de kosten behoorlijk hoog en geeft het pensioen in eigen beheer veel problemen bij echtscheiding van de dga.

Maar misschien het meest vervelende voor de dga is de verraderlijke stelligheid waarmee de waarde van het pensioen op papier staat, zwart op wit op de creditzijde van de balans van zijn onderneming. Of de dga daadwerkelijk aanspraak kan maken op dat pensioen hangt echter helemaal af van wat er op de debetkant van de balans van zijn onderneming staat, de bezittingen. Als het voornaamste ‘bezit’ van de onderneming bestaat uit een vordering op de dga zelf, dan kan die dga fluiten naar zijn pensioen. Hetzelfde geldt voor de dga waarvan de onderneming in zwaar weer is geraakt.

De dga oeconomicus zou zoiets nooit overkomen. Hij zou enkel rationele beslissingen nemen die ertoe zouden leiden dat er ruim voldoende waarde in de pot zit om later een mooi pensioen uit te kunnen keren. Net zoals de woningeigenaar oeconomicus met een aflossingsvrije hypotheek gedisciplineerd maandelijks zelf aflossingen zou doen om zijn hypotheekschuld te verminderen.

In werkelijkheid blijkt dat de homo oeconomicus vooral een theoretisch concept is. Zeker waar het ingewikkelde economische en fiscale onderwerpen betreft met vergaande financiële consequenties, lijkt het beter om de homo sapiens de meest veilige optie te bieden in plaats van de optie die rationeel gezien misschien beter is.

En dus is de afschaffing van het pensioen in eigen beheer een kwalijke zaak voor dga oeconomicus . Maar voor de echte dga van vlees en bloed is het ter ziele gaan van pensioen in eigen beheer misschien niet eens zo verkeerd.