Onlangs heeft de minister, in hoofdlijnen, kenbaar gemaakt hoe de omschakeling van ‘middelvoorschriften’ naar ‘doelsturing op bedrijfsniveau’ aangepakt gaat worden. Met doelsturing gaan bedrijfsspecifieke emissiedoelen gelden voor stikstof, klimaat en waterkwaliteit. Hiervoor kan o.a. een stoffenbalans worden ingezet. Het betreft een behoorlijke koerswijziging, waarbij ook de borging en handhaving belangrijke punten zijn. Het zal nog enige tijd duren voordat doelsturing volledig is ingevoerd.

Aanpak ‘bedrijfsgerichte doelsturing’

In een Kamerbrief gaat minister Wiersma in op haar aanpak om binnen het landbouwbeleid te komen tot een bedrijfsgerichte doelsturing. Met doelsturing op het gebied van stikstof, klimaat en waterkwaliteit krijgen bedrijven meer ruimte om zelf invulling te geven aan het behalen van deze doelen. Bij een goed werkend systeem kan doelsturing een systeem van middelvoorschriften, op termijn, voor een groot deel vervangen.

Gefaseerde aanpak vanaf 2025

De omschakeling naar doelsturing noemt de minister ‘ingrijpend en veelomvattend’. Om deze reden wordt een gefaseerde aanpak voorgesteld. De minister wil beginnen met de melkveehouderij en daarna met de akkerbouw gevolgd door de ‘intensieve veehouderij’. Overige sectoren volgen later.

Inventarisatie haalbare, logische en wenselijke doelen

In overleg met de sectoren wordt een inventarisatie gemaakt van de kansen en knelpunten van doelsturing. Voor de melkveehouderij wil de minister deze inventarisatie begin 2025 gereed hebben. De inventarisatie voor de akkerbouw volgt later in 2025.

Middelvoorschriften blijven nodig

Naast doelsturing zullen vooralsnog ook bepaalde middelvoorschriften van toepassing blijven. Het bereiken van bepaalde doelen is in bepaalde situaties immers moeilijk te borgen. Daarnaast schrijft de Europese regelgeving soms middelvoorschriften voor.

Stoffenbalans en KPI’s

Met doelsturing zullen bedrijven aan bedrijfsspecifieke doelen moeten voldoen. De doelen zullen vooral gericht worden op emissies (verliezen) van het bedrijf. Het gaat hierbij om emissies van stikstof en broeikasgassen naar de lucht en stikstof en fosfaat naar de bodem of water.

Aan- en afvoer en verliezen in beeld met stoffenbalans

Deze emissies kunnen in beeld worden gebracht met een stoffenbalans, waarmee stofstromen van en naar het bedrijf in beeld worden gebracht (aan- en afvoer). Het verschil in aan- en afvoerposten is het verlies, wat gespecificeerd moet worden naar de afzonderlijke emissies. In de melkveehouderij wordt al jaren gebruik gemaakt van de KringloopWijzer. Deze zal, eventueel doorontwikkeld, ingezet kunnen worden als stoffenbalans.

KPI’s

Een stoffenbalans kan ook gebruikt worden in een systeem met Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s). Met KPI’s worden duurzaamheidsprestaties op bedrijfsniveau in beeld gebracht. De overheid streeft naar een landelijk gedragen KPI-systematiek, waarmee doelen op het gebied van klimaat, stikstof, water, biodiversiteit en/of dierenwelzijn gemonitord worden.

Ontwikkeltraject tot circa 2030

De verwachting is dat het ontwikkeltraject voor een landelijk gedragen KPI-systematiek een looptijd heeft tot 2030. Uitontwikkelde onderdelen kunnen stapsgewijs vanaf 2025 worden geïmplementeerd.

Beloningssystemen

Op basis van KPI’s kunnen beloningssystemen worden opgezet. Voorbeelden van reeds ingevoerde systemen zijn de Brabantse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij (BBM), de Drentse pilot van de Biodiversiteitsmonitor Akkerbouw (BMA), het Markemodel en het keurmerk On the Way tot PlanetProof.

Continu meten van stalemissies

In gesloten stalsystemen kunnen bepaalde emissies (ammoniak, broeikasgassen, fijnstof en geur) gemonitord worden door het continu meten met sensoren. Hiervoor moeten meetsystemen betrouwbaar zijn, zodat die ook in de praktijk kunnen worden toegepast.

Borging van doelsturing

Doelsturing kan op verschillende manieren worden toegepast: gericht op informeren, stimuleren, verantwoorden, beprijzen of afrekenen. De toepassing bepaalt in welke mate de doelsturing geborgd en gehandhaafd moet worden. Bij bijvoorbeeld ‘afrekenen’ moeten de resultaten zeer goed geborgd en gehandhaafd kunnen worden. Dit is een belangrijk criterium voor invoering van bijvoorbeeld een afrekenbare stoffenbalans. In bepaalde situaties is doelsturing zelfs niet mogelijk omdat het bereiken van doelen (nog) niet geborgd aangetoond kan worden.

Doelsturing niet altijd gunstig

Doelsturing, waarbij het bedrijf zelf beter kan bepalen welke maatregelen nodig zijn om vastgelegde doelen te bereiken, werkt in de basis meer stimulerend en kan mede daardoor positief werken. Echter in bepaalde situaties kan doelsturing een grotere inspanning vragen dan het toepassen van middelvoorschriften. Bijvoorbeeld als extra maatregelen nodig zijn om bepaalde doelen te bereiken. Ook kan doelsturing leiden tot extra administratieve lasten.

Onzekerheid bij behalen doelen

Het bereiken van bepaalde doelen kan mede afhankelijk zijn van omstandigheden die buiten de invloedsfeer van de ondernemer liggen (bijvoorbeeld weersomstandigheden). Doelsturing kan leiden tot meer onzekerheid, omdat vooraf niet altijd is te voorspellen of door bepaalde maatregelen gewenste doelen worden gehaald. Terwijl met middelvoorschriften ‘alleen’ voldaan hoeft te worden aan de voorwaarden.  De gevolgen van het niet halen van het doel zijn onbekend en kunnen per doel verschillen.

Conclusies

Met doelsturing kunnen bedrijven zelf bepalen welke (management)maatregelen worden ingezet om bepaalde doelen te bereiken. Echter soms zal doelsturing leiden tot extra inspanningen en onzekerheden t.o.v. het uitvoeren van middelvoorschriften.

De minister is van plan om doelsturing vanaf 2025 gefaseerd in te voeren. De eerste stappen worden gezet binnen de melkveehouderij. Het zal nog enige tijd duren voordat doelsturing breed kan worden ingezet.

Bron: Component Agro