Zowel de landbouwsector als de overheid willen op termijn van een systeem met middelvoorschriften naar een systeem op basis van doelsturing. Het uiteindelijke doel is een afrekenbare stoffenbalans op basis van bedrijfsspecifieke emissienormen. Een volledige omschakeling zal nog jaren duren, maar de eerste stappen richting doelsturing kunnen wel worden gezet. Daarnaast zullen bepaalde middelvoorschriften nodig blijven. Minister Wiersma heeft in hoofdlijnen aangegeven wat van belang is bij de omslag naar doelsturing en welk traject daarbij gevolgd kan worden.

Doelsturing: beginnen met informeren en stimuleren

De omslag naar doelsturing is niet van vandaag op morgen geregeld. Wel kan men eerste stappen zetten en (alvast) sturen middels informeren en stimuleren. Daarna kunnen zaken als ‘verantwoording’, ‘beprijzen’ en ‘afrekenen’ een rol gaan spelen.

Praktijk al aan de slag

In de praktijk zijn diverse bedrijven al (vrijwillig) bezig met een vorm van doelsturing. Bijvoorbeeld middels sturing op basis van de KringloopWijzer Melkveehouderij of via andere projecten op het gebied van kringlooplandbouw of klimaat. Maar ook het onlangs ondertekende convenant Verlagen Ruw Eiwit Rantsoenen

Melkveebedrijven is hier een voorbeeld van.

De verwachting is dat de komende jaren meerdere pilots worden opgezet.

Doelsturing op basis van bedrijfsspecifieke emissienormen

In de Kamerbrief gaat de minister in hoofdlijnen in op de wijze waarop de landbouwsector (op termijn) een omslag naar doelsturing zou kunnen maken. Een belangrijk onderdeel van deze doelsturing is de invoering van bedrijfsspecifieke emissienormen voor broeikasgassen (CO₂-equivalenten) en stikstof (ammoniak). Daarnaast kan doelsturing ingezet worden bij emissies van nitraat en fosfaat. Bij doelsturing kan een bedrijf zelf keuzes maken om (in de toekomst) aan de emissienormen te gaan voldoen.

Eerst uitwerking van de mogelijkheden van het systeem

De minister wil eerst laten onderzoeken wat de bijdrage van bedrijfsspecifieke emissienormen kan zijn aan de benodigde (landelijke) emissiereductie van broeikasgassen en stikstof. We staan daardoor pas aan het begin van een eventuele omslag naar doelsturing. Pas in een later stadium kunnen emissienormen per bedrijf worden vastgesteld.

Normen voor melkvee-, varkens- en pluimveehouderij

Bij het vaststellen van bedrijfsspecifieke emissienormen richt de minister zich eerst op de sectoren melkvee-, varkens- en puimveehouderij. Daarna komen de kalverhouderij en de akkerbouw aan bod. Vervolgens de overige sectoren.

Binnen een sector kunnen verschillende normen gaan gelden voor verschillende bedrijfstypen.

Absolute normen per eenheid, geen referentiedatum

Volgens de Kamerbrief kiest het kabinet voor een uitwerking van een absoluut emissiegetal per eenheid op bedrijfsniveau. Er wordt niet gekozen voor reductiepercentages t.o.v. een gekozen referentiedatum. Met een absoluut emissiegetal worden voorlopers, die al stappen hebben gezet in het kader van het terugdringen van stikstof- en/of broeikasgassen, niet benadeeld.

Mogelijk normen per productierecht

De minister onderzoekt de mogelijkheden om bedrijfsspecifieke emissienormen per productierecht (fosfaatrechten, varkens- of pluimveerechten) vast te stellen. Hiermee worden emissienormen gekoppeld aan bestaande stelsels voor productierechten.

Van depositiebeleid naar emissiebeleid

Met de inzet op doelsturing op basis van bedrijfsspecifieke emissiedoelen gaan we van een depositiebeleid naar een emissiebeleid. Dit is gunstig, want bedrijven kunnen beter sturen op de uitstoot van emissies op het bedrijf, dan op basis van deposities (denk aan de bepaling van de stikstofdepositie van een bedrijf).

Doelsturing op waterkwaliteit 8^e Actieprogramma Nitraatrichtlijn

In de Kamerbrief wordt ook aangeven dat ‘doelsturing op waterkwaliteit’ een plek kan krijgen in het 8^e Actieprogramma Nitraatrichtlijn (8^e AP). Het 8^e AP loopt van 2026 t/m 2029. De te ontwikkelen systematiek zal gebaseerd zijn op een combinatie van metingen van het N-mineraal in de grond en het vaststellen van het stikstofbodemoverschot. Daarnaast neemt de minister ook de voorstellen vanuit het sectorplan van BO Akkerbouw mee.

Het is nog niet bekend of er in eerste instantie maatregelen komen om te ‘stimuleren’ of dat in de loop van het 8^e AP bijvoorbeeld normen gaan gelden op basis van N-mineraal en het stikstofbodemoverschot.

Doelsturing niet per definitie gunstig

Met doelsturing op basis van bedrijfsspecifieke emissienormen kunnen bedrijven zelf keuzes maken om de normen te behalen. Dit geeft meer vrijheid om op basis van vakmanschap bepaalde (management)maatregelen te nemen. De praktijk leert dan ook dat hiermee stappen gezet kunnen worden en aanzienlijke reducties haalbaar zijn. Echter ‘doelsturing’ is niet voor iedere ondernemer weggelegd. Daarnaast zullen de emissienormen mogelijk dusdanig worden vastgesteld dat dit voor een (beperkt) deel van de bedrijven lastig (of niet) haalbaar blijkt te zijn.

Afrekenbare stoffenbalans voorlopig niet aan de orde

Een systeem op basis van een afrekenbare stoffenbalans zal in de komende jaren nog zeker niet geregeld zijn. Naast het vaststellen van bedrijfsspecifieke emissienormen, die per sector ook realistisch en haalbaar moeten zijn, zullen immers op bedrijfsniveau systemen beschikbaar moeten zijn om gegevens/resultaten te bepalen en vast te leggen. Daarnaast moet dit uitvoerbaar en handhaafbaar zijn. Het halen van de doelen moet daarbij goed geborgd kunnen worden.

Nu wel stappen zetten

De minister wil nu wel stappen zetten om dit in de toekomst mogelijk te maken. Voor bepaalde sectoren, of bepaalde bedrijfstypes binnen een sector, zal dit sneller gaan dan bij andere sectoren.

Middelvoorschriften blijven nodig

Naast bedrijfsgerichte doelsturing zullen bepaalde vormen van generiek en gebiedsgericht beleid nodig blijven. Hierbij zullen middelvoorschriften nodig blijven om bepaalde emissiereducties te behalen. In de Kamerbrief wordt in dit kader specifiek aangeven dat ‘in en rondom natuurgebieden, beekdalen en veenweidegebieden aanvullende inzet nodig is’.

Conclusie en advies

De minister wil inzetten op doelsturing op het gebied van broeikasgassen, ammoniak, nitraat en fosfaat. Het uiteindelijke doel is een afrekenbare stoffenbalans. De uitwerking hiervan zal nog enige jaren duren. Maar de minister neemt nu al stappen om een en ander verder uit te zoeken en uit te werken. Voor de korte termijn zet de minister in op ‘informeren’ en ‘stimuleren’. In dit kader zullen in 2025 en 2026 diverse nieuwe pilots worden opgezet.

Afrekenbare stoffenbalans

De afrekenbare stoffenbalans wordt waarschijnlijk gebaseerd op bedrijfsspecifieke emissienormen, mogelijk per productierecht. Deze normen moeten voor de meeste bedrijven wel realistisch en haalbaar zijn. Daarnaast moet het systeem uitvoerbaar en handhaafbaar zijn. Een goed borging van resultaten is hierbij van belang. Er is enige tijd nodig om dit uit te werken en vast te leggen in regelgeving.

Doelsturing soms behoorlijke opgave

Het behalen van emissienormen op basis van doelsturing zal veel bedrijven stimuleren, omdat de ondernemer zelf (bedrijfsspecifieke) keuzes kan maken. Echter er zullen ook bedrijven zijn waarvoor ‘doelsturing’ een behoorlijke  opgave zal gaan worden.

Bron: Component Agro